Ahilik teşkilatının kurucusu Ahi Evran’ın doğumunun 850. yıldönümü, UNESCO 2021 anma ve kutlama yılı ilan edildi

Dr. İlhami Pektaş

Ahilik teşkilatının kurucusu Ahi Evran’ın doğumunun 850. yıldönümü, UNESCO 2021 anma ve kutlama yılı ilan edildi ve bu vesileyle Cumhurbaşkanımız da 2021 yılının “Ahi Evran Yılı” olarak kutlanmasına ilişkin bir genelge yayımladı.

Ahilik günümüzün bir kümelenme modeli olarak, Ahi Evran tarafından Selçuklu döneminde 1200’lerde Anadolu’da kurulmuş ve uygulanmıştır.

Günümüzde Kümelenme aynı sektörde birbiriyle bağlantılı olan işletmeler ve kurumların belirli yerlerde coğrafi olarak yoğunlaşması olarak tarif edilir. Bu yoğunlaşma, genellikle hammaddenin yoğun, pazarın büyük veya talebin çok olduğu durumlarda oluşur. Ahilik teşkilatı da sektörel mesleki birlikler olarak teşkilatlanmış olup günümüz kümelenmeleriyle bire bir benzer özelliktedir.

Osmanlılar kümelenmiş üretim modelini kurumlaştırarak daha da geliştirmiş ve bu sayede 1500-1750 yılları arasında 250 yıl boyunca kesintisiz olarak dünyanın en gelişmiş ekonomisi olarak kalabilmeyi başarmıştır.

Ahi Evran modelinin güncellenmiş halini oluşturan kümelenme modeli 1900’lü yıllarda İngiltere’de Marshall ile başlayıp çeşitli evrimler geçirdikten sonra 1990’lı yıllarda ABD’de Harvard Üniversitesi Profesörlerinden Porter ile uluslararası rekabet stratejilerinin yeniden değerlendirilmesi kapsamında son şeklini almış ve günümüzde politika yapıcıların tercih ettiği ve sanayilerin kalkınması için işletmelerin aralarında bir ağ kurmaları şeklinde teşvik edilerek tüm Dünya’da uygulanmaya başlanmıştır.

Kaliforniya’daki Silikon Vadisi’nde birbiri ile ilişkili ileri teknoloji firmalarının bir araya gelmesi modern zamanların en güzel kümelenme örneği olarak verilebilir.

AB’nin, Kümelenme Politikası Belgesinde, kümeler, «Bir ortak hedef için kurumsal olarak bir araya gelinmesi» şeklinde belirtilmiştir. Küme yapısında sadece firmalar değil o bölgedeki büyüme ve rekabetçiliğin artırılması için gerekli olan Üniversiteler, Standart ve Sertifikasyon Kurumları, Mesleki Eğitim Organizasyonları, Ticaret ve Sanayi Odaları, İş adamları Dernekleri, Sivil Toplum kuruluşları, KOBİ Geliştirme Organizasyonları gibi kurum ve kuruluşlarda yer alır. Çünkü rekabet, günümüzde kuruluşlar arası rekabetten kümeler arası rekabete doğru kaymaktadır.

Avrupa Kümelenme Politikasının temelini, 2004-2006 yılları arasında yürütülen “Avrupa Küme Haritalama Projesi” oluşturmuş ve proje kapsamında hazırlanan “Avrupa’da Küme Politikası” raporu 31 Avrupa ülkesindeki Küme Politikaları, Küme Kuruluşları, Küme Programlarını ortaya koyan kapsamlı bir çalışma olarak yayınlanmıştır.

Ülkemizde kümelenme faaliyetlerine yönelik ilk olarak 9. Beş Yıllık Kalkınma Planı’nda işletmelerin ortak Ar-Ge, ortak tedarik ve pazarlama faaliyetlerine önem verilmesi, fiziki altyapı ihtiyaçlarının karşılanması, ağ oluşturulması ve kümelenme girişimlerinin desteklenmesi ile işletmelerin belirlenmiş sanayi bölgelerinde kurulması ve mevcutların bu alanlara taşınmasının özendirilmesi olarak planlanmıştır.

07.09.2007 tarih ve 26636 mükerrer sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan 2008 yılı Hükümet Programı’nda Kümelenme Politikası geliştirilmesi ve kümelenme potansiyellerinin belirlenmesi amacıyla analizler yapılması kararlaştırılmıştır. Kümelenme Politikasının Geliştirilmesi Projesi kapsamında 2008 yılında “Ulusal Küme Haritalama” çalışması yürütülmüştür.

Başta OSB’lerde olmak üzere, işletmeler arası işbirlikleri ve kümelenme faaliyetlerinin desteklenmesi faaliyetine önem verilmesi planlanmış ve 2009 yılı Hükümet Programı’nda Ulusal Kümelenme Destek Politikası ve Mekanizması Geliştirilmesi için sorumlu kuruluş olarak T.C. Sanayi ve Ticaret Bakanlığı’na görev verilmiştir.

T.C. Sanayi ve Ticaret Bakanlığı koordinasyonunda; Devlet Planlama Teşkilatı, Dış Ticaret ve Hazine Müsteşarlıkları, TOBB, OSBÜK, TESK, T.C. Sanayi ve Ticaret Bakanlığı ilgili Genel Müdürlükleri ve KOSGEB’in katılımı ile oluşturulan çalışma grubu, yapmış olduğu toplantılarda mutabakata vararak, 03.07.2009 tarihinde Türkiye için kümelenme kavramını tanımlamışlardır.

60. Hükümet Eylem Planı’nda yer alan tedbirler kapsamında kümelenme oluşturulması ve kümelenmelerin desteklenmesine ilişkin çalışmalar, T.C. Sanayi ve Ticaret Bakanlığı yani bugünkü yeni adıyla T.C. Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı tarafından yürütülmektedir.

15.09.2012 tarihli ve 28412 sayılı Resmi Gazete’de Kümelenme Destek Programı Yönetmeliği T.C. Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı tarafından oluşturularak yürürlüğe girmiştir.

Ulusal Kümelenme Politikasının Geliştirilmesi Projesi kapsamında Kümelenme Strateji Belgesi hazırlanmıştır. Ulusal Kümelenme Politikasının Geliştirilmesi Projesi çalışmalarında işbirliğinde bulunulan başlıca kurum ve kuruluşlar içinde kamu kurumları;

Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı, Maliye Bakanlığı, Kültür ve Turizm Bakanlığı, DPT Müsteşarlığı, Hazine Müsteşarlığı, KOSGEB, TÜBİTAK, Üniversiteler olarak Ortadoğu Teknik Üniversitesi ve Bilkent Üniversitesi, özel sektör; TÜSİAD, MÜSİAD, TİM, İhracatçı Birlikleri, TOBB ve Sanayi/Ticaret Odaları, ayrıca TEPAV, TTGV, OSD, TAYSAD, TGSD, ETO olmuştur.

Bu proje ile temel olarak, kümelenme modeli çerçevesinde, başta KOBİ’ler olmak üzere firmalar arasındaki işbirliği imkânlarının geliştirilmesi, yenilikçilik faaliyetlerin geliştirilmesi, yabancı sermayenin çekilmesi, ölçek ekonomilerinin yaratılması, bölgesel ve ulusal düzeyde rekabet gücünün artırılmasına katkı sağlayacak altyapının oluşturulmasına yönelik politikanın ortaya konulması ve kamu sektörü, özel sektör, üniversiteler ve sivil toplum kuruluşlarının işbirliği hedeflenmiştir. Ayrıca ülkemizin Avrupa Kümelenme Ağları’na (European Cluster Alliance) üyeliği sağlanmıştır. Bu bağlamda küresel boyutta kümelenmeler arasında işbirliği sağlanması da hedeflenmiştir.

2007 yılı Mart ayında resmi olarak uygulamaya konulan ve 2009 yılı Mart ayında tamamlanan Proje, Ulusal Kümelenme Politikası’nın oluşturulması ve uygulanması için Kapasite Geliştirilmesi, Ulusal Kümelenme Politikasının Oluşturulması ve Kümelenme Haritası ve Analizinin Yapılması bileşenleri üzerinde yürütülmüştür.

Bu bağlamda, Kümelenme Haritalandırma Çalışma Ekibi ile birlikte uluslararası genel kabul görmüş temalar çerçevesinde belirlenen 10 pilot iş kümelenmesi için yol haritaları hazırlanmıştır.

Bugün itibarıyla ülkemizde birçok sektör, kriz ortamlarında dayanıklı olabilmek, yeni pazarlara açılabilmek ve uluslararası ticaret ağının güçlü oyuncusu haline gelebilmek için çıkış noktası olarak kümelenmeyi görüyor.

Bu ortam içerisinde OSTİM başta olmak üzere Türkiye’nin çeşitli bölgelerinde başarılı kümelenmeler faaliyete geçti. Devlet de bu yapılara yönelik teşvik mekanizmaları geliştirdi. 2019 tarihi itibarıyla ülkemizde farklı sektörlerde 97 kümelenme kurulmuştur.

Türkiye’de kümelenme çalışmalarına öncülük eden OSTİM Sanayi Bölgesi, kümelenmeye dayalı üretimi güncelleştirerek başaran ilk öncü sanayi bölgemizdir. Ostim’de 2007 yılından günümüze sektörel olarak 7 kümelenme kurulmuş ve başarıyla faaliyetini sürdürmektedir.

Bu kümelenmeler içinde raylı sistemler alanında Ahilik modeline uygun olarak faaliyet gösteren Türkiye’nin ilk sektörel lider kümelenmesi ARUS,  2012 yılında Ankara’da kuruldu.

Bugün itibarıyla Türkiye’nin 23 ilinde 175 üyesi bulunuyor. ARUS kurulduğu günden buyana “iş birliği, güç birliği ve milli markalar” hedefi doğrultusunda 10 adet yerli ve milli markaya imza attı.  Milli markalarımız bugün İstanbul, Bursa, Kayseri, Samsun ve Kocaeli illerimizde başarıyla hizmet veriyor. Yakın zamanda Antalya, Gaziantep, Gebze-Darıca ve Ankara-Sivas hatları için de milli markalarımız hizmete girecek.  Üyelerimiz, Yurt dışında 25 ülkeye her yıl ortalama 750 milyon USD ihracat gerçekleştiriyor.

ARUS üyelerinin bu başarısının arkasında ahilik modelinin; takım çalışması, liyakat, güvenilirlik, kalite, araştırma ve geliştirme, doğruluk, hak ve adalet, kanaat, fedakarlık ve yardımlaşma ilkelerine uygun olarak sürekli kendilerini geliştirerek hedeflerini birer birer gerçekleştirmesi yatmaktadır.

Bu vesileyle Ahi Evran’ı UNESCO gibi bir uluslararası kuruluşun anma listesine aldığı 2021 senesini çok iyi değerlendirmeliyiz. Ülkemizin bugünkü ahileri olan sanayicilerimiz, üretimi kaliteyle taçlandırarak ve ticareti milli markalarımızla güçlendirerek tüm dünyaya örnek oluyorlar.