Türkiye, son yıllarda ulaştırma alanında önemli bir yatırım dönemi geçirdi.

Türkiye Yüzyılında Demiryolu Vizyonu

Dr. Ä°lhami PektaÅŸ

Türkiye, son yıllarda ulaÅŸtırma alanında önemli bir yatırım dönemi geçirdi. UlaÅŸtırma Bakanlığı, bugüne kadar yatırım bütçesinin yüzde 65’ini kara yollarına harcadı ve toplam 194 milyar dolarlık yatırımın 40 milyar doları demir yollarına yapılabildi. Kara yolu altyapısının tamamlanması ile demiryolu yatırımları yoÄŸunluk kazandı ve bugün itibarıyla yüzde 60’ların da üzerine çıktı. 2053 UlaÅŸtırma ve Lojistik Master Planı ilan edildi ve bu plan çerçevesinde 64 milyar dolarlık demir yolu yatırımı planlandı. 2053 yılına geldiÄŸimizde ülkemizde 64 milyar dolarlık demir yolu yatırımı yapılacak.

Türkiye’nin Ulaşımda Stratejik Önemi

Türkiye, Dünyanın en önemli lojistik koridorları olan; DoÄŸu-Batı ve Kuzey-Güney aksının tam ortasında yer alıyor. Avrasya’nın merkezinde sadece 4 saatlik uçuÅŸla 67 ülke, 1.6 milyar insan, 43 trilyon dolar gayrisafi milli hasıla ve 11 trilyon dolarlık ticaret hacmine sahip stratejik bir bölgenin içindeyiz. Ülkemiz, bu ticaret hacimlerinden ne kadar büyük pay alırsa kazancı da o kadar çok olacaktır. Çin’den Londra’ya, Basra Körfezi üzerinden Karadeniz’e, Akdeniz’e, Avrupa’ya, Kafkaslara kadar yapılacak iÅŸ birlikleriyle ülkemiz bu bölgede daha çok önem kazanacaktır.

Bugün dünyadaki ticaret hacmi 15 milyar ton civarındadır. 2030’a geldiÄŸimizde bu miktar 25 milyar tona, 2100’e kadar geldiÄŸimizde ise150 milyar tona çıkacak.

Dünyadaki ticaret hacimlerinin tam ortasında Ä°stanbul ve Marmara Denizi bulunuyor. Bugün itibarıyla 649 milyon ton yükün hareket ettiÄŸi bir alanda yer alıyoruz. Bu ticari hareketten daha çok pay alabilmek için daha çok yatırım yapmak ve bu lojistik koridorlardaki ülkelerle iÅŸ birliklerimizi daha çok geliÅŸtirmemiz gerekiyor.

Burada en önemli gündem maddelerinden bir tanesi Kalkınma Yolu’dur. Türkiye’nin önem verdiÄŸi ve üzerinde çalıştığı Hint Okyanusunda Basra Körfezinden baÅŸlayarak Irak’ın Faw Limanından ülkemize 1200 kilometrelik otoyol ve demir yolu orta koridorla entegre edildiÄŸinde hem Avrupa’ya, hem Kafkas’lara, hem Karadeniz’e, hem de Akdeniz’e ulaÅŸan ve SüveyÅŸ Kanalına alternatif önemli bir lojistik koridorunun önümüzdeki yıllarda açılması planlanıyor. Basra Körfezi’ndeki bütün ülkeler, Suudi Arabistan, BAE, Katar, Irak, Ä°ran ve Türkiye bu koridor üzerinde. Faw limanında çalışmalar baÅŸladı. Demir yolu ve kara yolu baÄŸlantıları planlanıyor, çalışmalar devam ediyor.

Kentiçi Raylı Sistemlerin Önemi

Bugün dünya nüfusun yüzde 50’si kentlerde yaşıyor. Önümüzdeki yıllarda, 2050’ye geldiÄŸimizde nüfusun yüzde 70’i kentlerde yaÅŸayacak, buna göre de planlamalar yapmak gerekiyor. 2050 yılına geldiÄŸimizde ulaşıma olan ihtiyaç bugünkü ihtiyacın 2 katına çıkacak. Bu ulaşım talebinin de önemli bir kısmını raylı sistemler karşılayacak ve emisyon azalımında raylı sistemler çok büyük rol oynayacak.

Ulaşım sektörü özellikle emisyonda yüzde 16.2 ile en çok hava kirliliÄŸine sebep olan ikinci sektördür. Bunu azaltmak için elektrikli araçlar ve raylı sistemlere yatırım yapmak gerekiyor. 2050 Paris iklim anlaÅŸmasına verilen taahhütlerin de yerine getirilmesi için de çalışmalar devam ediyor. Demiryolları tarafından gerçekleÅŸtirilen tüm taşıma eÄŸer uçaklar, araçlar ve kamyonlar tarafından yapılsaydı, ulaşımdan kaynaklı sera gazı emisyonları yılda 1.2 milyar ton daha yüksek olacaktı. Bu rakam tüm Afrika Kıtasının yıllık karbon emisyonuna eÅŸdeÄŸer.

2053 yılına geldiÄŸimizde Türkiye’deki neler göreceÄŸiz?

Demir yolunda 2002 yılında 10 bin 900 kilometre uzunluÄŸunda demir yolu vardı, tamamı yenilendi ve bugün 13 bin 919 kilometre uzunluÄŸunda demir yolunda hizmet veriliyor. 2053 yılına geldiÄŸimizde, bu rakam 28 bin 590 kilometreye ulaÅŸacak.

Bugün 2023 yılı itibarıyla taşımacılıkta demir yolunun payı sadece yüzde 5 ama yapılacak yatırımlar sonucunda 2035 yılında bu rakam yüzde 20’ye ve 2053’e geldiÄŸimizde de yüzde 22’ye çıkacak. Bugüne kadar demir yoluyla 54 milyon ton yük taşındı. 2035’e geldiÄŸimizde bu miktar 306 milyon tona, 2053’e geldiÄŸimizde 448 milyon tona çıkacak. Demir yolunun payı her geçen gün daha da artacak. Yolcu taşımacılığında ÅŸu anda yüzde 1 olan demir yolu payı yüzde 6’ya, yük taşımacılığında ise bugün yüzde 5 olan demir yolu payı yüzde 22’ye çıkacak.

Yüksek hızlı trenle baÄŸlı olan il sayısı ÅŸu anda 10 iken, 2053 yılına geldiÄŸimizde il sayısı 52’ye çıkacak. Yıllık yolcu taşımacılığı ÅŸu anda 19,5 milyon iken bu rakam 2053 yılında 270 milyona çıkacak. Yıllık yük taşımacılığı 55 milyon tondan 448 milyon tona çıkacak. Toplam enerji ihtiyacının yüzde 35’inden fazlası da yenilenebilir enerji kaynaklarından saÄŸlanacak. Lojistik merkez sayısı 13’ten 26’ya çıkacak.

Ankara-Sivas hattı 2023 yılında açıldı. Yolculuk süresi 2 saate düÅŸtü. Ankara-Sivas hattı Yerköy’den 142 kilometre hatla Kayseri’ye baÄŸlanacak. Ä°halesi yapıldı, yapım çalışmalarına baÅŸlandı.

Zara-Sivas arasında çalışmalar devam ediyor, önümüzdeki yıllarda Sivas-Erzincan hat çalışmaları da tamamlanacak. Devamında Erzurum ve Kars baÄŸlantıları olacak. Hatta Kars’tan Aralık, Dilucu, Nahçıvan üzerinden Bakü’ye kadar uzanan demir yolu hattında da planlama çalışmaları devam ediyor.

Ankara-Ä°zmir hızlı tren hattı, 2026 yılı sonunda tamamlanacak, 508 kilometre uzunluÄŸundaki hatta yolculuk 3.5 saate düÅŸecek.

Aynı ÅŸekilde 201 kilometre uzunluÄŸunda Bursa ve Balıkesir hattı, Ankara-Ä°stanbul hızlı tren hattına baÄŸlanacak. Ä°stanbul-Bursa arası, yolculu süresi 1 saat 45 dakikaya düÅŸecek. Osmaneli-Bursa arasındaki hatlarda yoÄŸun bir çalışma var.

Yine devam eden projelerden özellikle Gaziantep’in, Kilis’in ve bölge sanayisinin denize ulaÅŸması ve ülkemizin batı kesimlerine ulaÅŸması için 313 kilometre uzunluÄŸunda Mersin-Adana-Osmaniye ve Gaziantep hızlı tren hattında çalışmalar tüm hızıyla devam ediyor ve 2026 yılında tamamlanması planlanıyor. Gaziantep ve Kilis’te bulunan sanayinin denize ulaÅŸması, limanlara ulaÅŸması çok önemli. Bu proje bittiÄŸinde Åžanlıurfa’dan Mardin’e doÄŸru da hat çalışmaları devam edecek. Åžanlıurfa kısmında projeler tamamlandı, yakın zaman da ihalesi yapılacak.

Konya’ya kadar giden hızlı tren hattı Karaman’a ulaÅŸtı, ÅŸimdi de Karaman’la NiÄŸde arasında 135 kilometrelik Karaman-Ulukışla hattında çalışmalar yapılıyor ve 2024 yılı sonu itibariyle açılış yapılması planlanıyor. Bu hat açıldıktan sonra da ÅŸu an ihale aÅŸamasında olan Aksaray-NiÄŸde-Ulukışla ve Yenice, yani Mersin’e uzanan 192 kilometre uzunluÄŸunda Torosları aÅŸan hat ile bütün demir yolu hattı Akdeniz’e ulaÅŸacak. Daha sonra Ä°stanbul-Ankara hattı da 192 kilometre uzunluÄŸundaki hat ile Mersin’e baÄŸlanacak. Bu hattın yüzde 30’u Toroslardan dolayı tünel ÅŸeklinde olacak. Bu hat, Mersin-Adana-Osmaniye ve Gaziantep hızlı tren hattı ile entegre edilecek. Bu hatlar tamamlandığında Ä°stanbul’dan hızlı trene binen bir vatandaÅŸ Gaziantep’e kesintisiz bir ÅŸekilde ulaÅŸmış olacak.

Ä°stanbul’un batı yakasında da çok önemli çalışmalar devam ediyor. Halkalı-Kapıkule arasında 3 farklı etap olarak önce Halkalı-Ispartakule arasında çalışmalar yapılıyor. Bunun devamında Ispartakule-Çerkezköy arasında hat ihalesi yapıldı, çalışmalar baÅŸladı. Çerkezköy-Kapıkule arasında da çalışmalar yüzde 60’lar seviyesine geldi. Bu projenin yüzde 50’si IPA fonlarıyla finanse edildi. DiÄŸer yüzde 50’si de kamu bütçesinden olmak burada yoÄŸun çalışmalar devam ediyor. Bu hatlar da bittiÄŸinde, 2025 yılında Kapıkule’den gelen bir gurbetçimiz Gaziantep’e veya Sivas’a kesintisiz bir ÅŸekilde hızlı tren konforuyla seyahat etme imkânına kavuÅŸmuÅŸ olacak.

Yakın zamanda Marmaray’a alternatif olarak çalışması devam eden asrın projesinde trenler Gebze Çayırova’dan baÅŸlayıp Sabiha Gökçen Havalimanı, Yavuz Sultan Selim Köprüsü, Ä°stanbul Havalimanı üzerinden Çatalca’ya ulaÅŸacak. Ä°stanbul Havalimanında Gayrettepe-Kağıthane metrosu, Gayrettepe-Kağıthane-Ä°stanbul Havalimanı ve Halkalı metrolarına entegre edilecek projeler de devam ediyor. Hem yük, hem yolcu taşınacak raylı sistem ve hızlı tren hattı da Ä°stanbul’un marka deÄŸerine çok daha fazla deÄŸer katacak çok önemli bir proje olacak. Toplamda 143 kilometre uzunluÄŸunda Asya’yı, Avrupa’yı raylı sistemlerle bir kez daha birleÅŸtirecek çok önemli bir projede yoÄŸun çalışmalar bütün hızıyla devam ediyor.

Orta Koridorda, DivriÄŸi-Kars arasında da çalışmalar var. Gürcistan üzerinden Ahılkelek’ten Bakü’ye ve oradan Çin’in Åžian kentine kadar uzanan önemli koridor, 2017 yılında hizmete açılan BTK koridoru gibi aynı amaçla çalışmalar devam ediyor. 2020 yılında ilk tren kesintisiz bir ÅŸekilde Pekin’den Londra’ya kadar gitti, bu hat yoÄŸun bir ÅŸekilde kullanılıyor, ama buna da alternatif, özellikle Kars’tan, Nahçıvan üzerinden Kars-Aralık-Dilucu arasındaki hatta da çalışmalar devam ediyor. Burada Nahçıvan ve Azerbaycan’ı kesintisiz bir ÅŸekilde baÄŸlayacak ve Zengezur Koridorunu da geçecek olan hatla birlikte Nahçıvan-Azerbaycan kesintisiz bir ÅŸekilde birbirine baÄŸlanmış olacak. Artık DoÄŸu Ekspresi sadece Kars’a kadar deÄŸil bundan sonra Bakü’ye kadar gitme imkânına da kavuÅŸacak.

Karadeniz bölgesinde de demir yolları planlanıyor. Burada en önemli demiryolu ayaklarından birisi olan Ankara-Sivas hattı, Ankara-Derince ve Çorum hattına buradan da Samsun’a kadar uzatılacak. Kırıkkale-Çorum arası 121 kilometre, Çorum-Samsun arasında 173 kilometre olarak projeler tamamlandı. Samsun’a ulaÅŸtıktan sonra Sarp sınır kapısına kadar 513 kilometrelik demir yolu hattı ile Karadeniz bölgesi de demir yolu ağıyla donatılmış olacak.

Türkiye’nin en prestijli ve en önemli projelerinden bir tanesi de Ankara-Ä°stanbul arası 350 km/saat’lik yüksek hızlı tren projesidir. Bu proje ile Ankara-Ä°stanbul arası 80 dakikaya düÅŸecek. Ankara-Beypazarı-Nallıhan-Akyazı-Adapazarı-Kocaeli ve SöÄŸütlüçeÅŸme’den geçecek olan bu hat 344 kilometre uzunluÄŸunda olup 120 kilometresi 52 adet tünel geçiÅŸi olmak üzere projelendirilmiÅŸtir.

Ä°stanbul-EskiÅŸehir arası çok yoÄŸun bir ÅŸekilde kullanılıyor. EskiÅŸehir-Antalya projeleri de tamamlanmış durumda. EskiÅŸehir-Antalya arası 347 kilometre uzunluÄŸunda olup EskiÅŸehir-Antalya yolculuk süresini 2 saat 15 dakikaya,  Ä°stanbul-Antalya arasında da yolculuk süresini 4 saat 45 dakikaya düÅŸürecek. Ä°stanbul-Antalya arası toplamda 714 kilometrelik bir hat olacak ÅŸekilde projelendirildi.

Türkiye’nin 2053 geleceÄŸi için planlanan tüm bu vizyon projeleri tamamlandığında 28 bin kilometrenin üzerinde hem hızlı tren, hem de lojistik olarak tüm hatlar hizmet verecek. Böylece 270 milyona çıkacak olan yolcu taşımacılığı ve 448 milyon tona ulaÅŸacak yük taşımacılığı imkanına kavuÅŸacağız.

Türkiye’de ÅŸu an 2 bin 251 kilometre uzunluÄŸunda hızlı tren hattı mevcut olup aynı zamanda yapımı devam eden 3 bin 795 kilometre uzunluÄŸunda da hızlı tren ve raylı sistem yatırımları var. Bu yatırımlar yapıldığında ülkemiz, Çin, Ä°spanya, Japonya, Fransa, Almanya, Finlandiya ve Ä°talya sıralamasında dünyanın hızlı tren iÅŸletmeciliÄŸinde Dünya’da 8. Ülke ve Avrupa’da 6. Ülke konumunda olacak. Planlanan tüm bu hatlar açıldığında Türkiye, dünya ölçeÄŸinin çok daha üzerinde bir raylı sistem ağına sahip olmuÅŸ olacak.