Metro İstanbul Ar-Ge Müdürü Nevzat Bayrak: Metro İstanbul’dan Avrupa Standardında Sinyalizasyon Sistemi

Metro İstanbul’dan Avrupa Standardında Sinyalizasyon Sistemi

Metro İstanbul olarak raylı sistemlerde en büyük uygulama sahasına sahip olmanın avantajı ile birlikte uzun yıllara dayanan bakım, onarım ve yenileme tecrübemizi yeni teknoloji üretmek üzere Ar-Ge faaliyetlerimiz ile birleştiriyoruz.

Zaman içinde değişen ihtiyaçlara, organizasyon yapısının başarılı adaptasyonu ile cevap vererek Ar-Ge Merkezi’mizi hayata geçirdik. Özellikle son bir yıldır farklı mühendislik disiplinlerinde ürün ve hizmetler üretmeyi ve geliştirmeyi başardık.

Bu konudaki deneyimin daha üst seviyelere taşınabilmesi için üniversiteler ile iş birliklerine başladık ve Ar-Ge anlayışının yaygınlaşması için her türlü aksiyonun alınması anlayışını benimsedik.

Kendi ekosistemimizi kurma amacı ve birlikte büyüme hedefimiz ile, bu konuda istekli ve gönüllü yerel firmalar ile iş birliği içinde hızla gelişmeye devam ediyoruz. Bu yaklaşım sayesinde raylı sistemlerde kullanılması mutlak olan bazı teknolojik ürünleri de yerlileştirmeyi sağladık.

Raylı sistem işletmeciliğinde yolcu konforunu doğrudan etkileyen Yolcu Bilgilendirme Sistemi gibi elektronik tasarımları da bu şekilde yerli imkanlarla geliştirdik. Otomatik iklim kontrollü ray hattı sıvı yağlama sistemini, bakım kolaylığı sağlamak hedefi ile geliştirdiğimiz 4 farklı araca ait 12 tip fren sistemini test edebilen üniteleri (As-At valf ve HPU test cihazı) bu yapılanmaların ve anlayışın ürünlerine örnek olarak sayabiliriz.

Bütün bu gelişmelerin ve bakış açısının ışığında, yine dışa bağımlılığın kırılması, yerlileşme ve tasarruf kültürünün zirve noktasına oturması gereken bir önemli ürün de sinyalizasyon sistemidir. Raylı sistemlerin geliştirilmesi, modern toplumların gelişiminde sürdürülebilir şehircilik uygulamaları için en önde gelen gereksinimlerden biridir. Şehirlerdeki raylı sistem hatlarının emniyetli bir şekilde yönetilmesi ve bir plan dahilinde tren hareketi sağlanabilmesi için sinyalizasyon sistemlerine ihtiyaç vardır. Sinyal sistemleri, teknoloji ve kabiliyetleri itibariyle ray devreli sistemler ve CBTC sistemler olarak sınıflandırılır. Gelişen teknoloji ile birlikte dünyada olduğu gibi Türkiye’de de metro sistemlerinde ray devreli sistemler yerini CBTC sinyalizasyon sistemine bırakır.

İstanbul’a hizmet veren en eski hatlardan biri olan M1 hattının hafta içi günlük ortalama yolculuk sayısı 450.000’dir. M1 hattında mevcutta sabit ray devreli sinyalizasyon sistemi bulunur. Ray blokları arası ortalama bin metredir ve makinist kontrollü bir sürüş bulunur. Bu altyapının müsaade ettiği asgari sefer aralığı teorikte 150 sn, pratikte 180 sn olarak gerçekleştirilebilir. Sonuç itibari ile tek yönde saatte 20.000 kişilik kapasite sunulabilir. Bahsi geçen kapasite talebi etkin bir şekilde karşılayabilmek açısından yetersiz kaldığı için bu durum özellikle yolcu yoğunluğunun fazla olduğu saatlerde istasyon ve trenlerde doluluğa neden olur. Yolcular yoğunluk açısından müsait bir trene binebilmek için daha fazla bekler ve son kullanıcının konfor seviyesi düşer.

CBTC sinyalizasyon sistemi; tüm trenler ile haberleşme tabanlı bir yapıya sahiptir. Dolayısı ile trenlerin tüm ayak izleri takip edilebildiği ve fiziki ray blok kısıtları bulunmadığından trenler birbirine olabildiğince emniyetli bir şekilde yaklaşabilir. Trenler otonom bir sürüşe sahiptir. Bu sayede sefer aralığı teorik 90 sn olarak sağlanabilir. Dolayısı ile M1 hattı için belirtilen yolcu kapasitemizi iki katına çıkartılabilecek ve tek yönde 40.000 kişilik yolcu kapasitesi sunulabileceğiz.

Özellikle Kumanda Merkezi Sistemi (ATS) yapısında hizmet alınan yabancı firmaların müdahaleye kapalı sistemleri yerine yerli olarak geliştirilmiş kaynak koduna sahip bir yapı elde edecek, böylece de işletmeye katkı ile birlikte yerli bilgi birikiminin artırılması ve hem yatırım hem de işletme aşamalarındaki dışa bağımlılığın azaltılmasını sağlayacağız. Ayrıca dünyada Avrupa standartlarında CBTC sistemine sahip 5 firma arasında yerimizi alacağız.

CBTC Sinyalizasyon sistemi ana hatlarıyla, tren üstü sistemi, hat boyu sistemi ve ATS olarak alt sistemlere ayrılır. ATS ile işletmede çalışacak trenlerin sefer ve güzergah planlaması yapılır. Bu proje kapsamında M1 hattında geliştirilen CBTC sinyalizasyon sisteminin bir parçası olarak ATS yazılımı geliştireceğiz. ATS yazılımı ile sunucu (server) bilgisayar üzerinde çalışacak ve haberleşme altyapısı vasıtasıyla tren üstü ve hat boyu sistemleri ile haberleşeceğiz. ATS yazılımı ile sefer planlaması yapılacak, bu planlama sonucunda hat boyuna otomatik güzergah talepleri yapılarak makas tanzimleri sağlanacak. Trenler ile haberleşip konum ve hız bilgilerini alarak operatörün bu bilgileri kullanmasını sağlayacağız. Trenin peronda bekletilmesi ya da bir peronda durmaması istenmesi durumunda tüm bu işlemleri ATS yazılımı üzerinden gerçekleştireceğiz.

Raylı sistemler için yerli teknoloji ürünleri geliştirmeye büyük bir heyecan ile devam ediyoruz.

Nevzat Bayrak

Metro İstanbul Ar-Ge Müdürü