Türk demiryolu sektörüne tekel olarak hizmet veren TCDD’nin, demiryolu altyapı işletmecisi ve tren işletmecisi olarak yapılandırılmasından sonra sektörde fiilen serbestleşme, 1 Ocak 2017 tarihinde başlamış oldu. AB üyesi ülkelerde olduğu gibi demiryolu sektöründe faaliyet göstermek isteyen kamu ve özel sektör temsilcilerinin, Türkiye ulusal demiryolu altyapı ağında tren işletmeciliği ve altyapı işletmeciliği yapabilmelerinin önü açıldı.

Sektörün düzenleyicisi, emniyet otoritesi ve kamu hizmet yükümlülüğü uygulayıcısı olarak Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı bünyesinde Demiryolu Düzenleme Genel Müdürlüğü (DDGM) 2012 yılında fiilen hizmetlerine başladı. Sektöre giriş yapacak kamu ve özel şirketlerin uygulama süreçleri ve kurallarını ortaya koyan temel nitelikli on adet Yönetmelik çıkarıldı.

Demiryolu altyapı işletmecisi TCDD’nin tren işletme kapasitesini, esas ve yardımcı hizmetlerini, kapasite tahsisini ortaya koyan ve Bakanlık onayından sonra uygulanan Şebeke Bildirimi konuları çıkarılan Demiryolu Altyapı Erişim ve Kapasite Tahsisi Yönetmeliği’yle düzenlendi. Bu yönetmelik içerisinde kapasite tahsisi, analiz raporları ve demiryolu altyapı işletmecileri ile tren işletmecilerinin birbirleriyle veya altyapı işletmecileri arasında oluşabilecek ihtilaflarda kullanılacak çözüm metodları belirlendi. TCDD bugüne kadar 2017, 2018, 2019 yılları Şebeke Bildirimlerini hazırlayarak TCDD web sitesinde yayınladı.

Serbestleşen sektörde faaliyet göstermek isteyen kamu veya özel sektör temsilcilerinin demiryolu altyapı ve tren işletmecisi, organizatör, komisyoncu ve acente gibi unvanlarda  lisans almalarının şekil, şart ve usüllerini düzenleyen Demiryolu İşletmeciliği Yetkilendirme Yönetmeliğine göre; bugüne kadar TCDD Taşımacılık A.Ş.ye verilen  yolcu ve yük yetki belgesi dahil üç adet yolcu, üç adet yük tren işletmecisi ile 68 adet organizatör, bir adet acente yetkilendirildi.

Ulusal demiryolu altyapı ağı ve üzerinde tren trafiği işletmeciliği ile tren işletmeciliği yapılabilme uygulama kurallarını ortaya koyan Demiryolu Emniyet Yönetmeliğine göre TCDD, TCDD taşımacılık A.Ş. ve diğer 4 adet kamu ve özel demiryolu tren işletmecisine emniyet belgeleri verildi.

Demiryolu tren işletmecilerinin kullanacağı demiryolu araçlarının teknik özelliklerinin, tescil iş ve işlemlerinin belirlendiği Demiryolu Araçları Tescil ve Sicil Yönetmeliği yayımlandı. Bu yönetmeliğe göre tescillenen araçlar uluslararası tescil kütüğü (NVR) sistemine kaydedilmekte, sektör paydaşları tarafından görülebilmektedir. Bugüne kadar kamu ve özel sektöre ait yaklaşık 25.000 adet demiryolu aracının kaydı yapıldı.

Demiryolu Araçları Tescil ve Sicil Yönetmeliği kapsamında tescili zorunlu demiryolu araçlarına tip onayı verilmesine ilişkin usül ve esasları belirlemek üzere Demiryolu Araçları Tip Onay Yönetmeliği çıkarıldı. Bu yönetmelik gereklerini uygulamak üzere demiryolu araçlarının ulusal yeterlilikleri ve demiryolu araçlarının ilgili UTP`ler kapsamında yeterlilikleri karşılayıp karşılamadığının değerlendirilmesi, raporlanması ve belgelendirilmesi hususlarını gerçekleştirmek üzere dört adet kuruluşla, COTIF Sözleşmesi kapsamında Demiryolu Araçlarının Belgelendirilmeleri İşbirliği Protokolü yapıldı.

Demiryolu araçlarının dönemsel teknik muayene, bakım ve onarımlarını yapacakların asgari niteliklerini belirlemek, bunları yetkilendirmek ve denetlemek görevi olan Demiryolu Düzenleme Genel Müdürlüğü tarafından dört adet kuruluş Bakımdan Sorumlu Kuruluş (ECM) olarak dört adet kuruluş da Bakımdan Sorumlu Birim olarak yetkilendirildi.

Başta tren makinistleri olmak üzere demiryolu altyapı işletmecisi ve tren işletmecilerinin emniyet yönetim sisteminde belirledikleri emniyet kritik görevlerde hizmet vereceklerin yetiştirilmesi usul ve esaslarını ortaya koyan Tren Makinist Yönetmeliği ve Demiryolu Emniyet Kritik Görevler Yönetmeliği ile bu personelin eğitim ve sınav prosedürlerinin, eğitim verecek eğitim merkezlerinin yetkilendirmesinin usul ve esaslarının belirlendiği Demiryolu Eğitim ve Sınav Merkezi Yönetmeliği yayımlandı.

İşletilmesi ticari olmayan yolcu trenlerinin sosyal devlet ilkesi doğrultusunda Kamu Hizmeti Yükümlülüğü (KHY) kapsamında çalıştırılabilmesi için gerekli düzenlemeler yapıldı. Kamu Hizmet Yükümlüsü TCDD Taşımacılık A.Ş. ile KHY sözleşmesi yapıldı.

Bu açıklamalardan da anlaşılacağı üzere, Türkiye’de demiryolu ulaştırması konularında faaliyet göstermek isteyen kamu veya özel sektörün uygulama süreç ve esasları AB Müktesebatı da dikkate alınarak ulusal koşullarımıza göre hazırlandı ve yayımlandı.

Türk demiryolu sektörüne özellikle 2002 yılından sonra büyük yatırımlar yapılarak bugüne kadar gelindi. Yatırımlar hız kesmeden devam etmekte. Türk demiryolları 2009 yılında hızlı trenle tanışmış, ülkenin batı-doğu koridoru ile İzmir, Sivas gibi önemli arterleri de hızlı tren ağlarıyla birleştirilmesi hedeflendi. Hızlı trenlerin yanı sıra mevcut hatların tamamına yakın kısmının da yenilenmesi tamamlandı. Mevcut hatlarda sinyalizasyon ve elektrifikasyon yapım çalışmaları da hız kesmeden devam etmekte.

Türkiye demiryolu sektöründe yapılan bu yatırımların ve serbestleşme ile birlikte özel sektör katkılarıyla çok yakın zamanda yolcu ve yük taşımacılığı üst seviyelere çıkacak, beklentilerin çok üzerinde gerçekleşecektir. Böylesine hareketlenmiş bir sektör treninin son vagonu önünüzden geçmeden binmeniz dileğiyle…

Bilgin Recep BEKEM-Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı-Demiryolu Düzenleme Genel Müdür Vekili