Elektrikli raylı ulaşım hatlarının hem ÅŸehir içinde hem de ÅŸehirlerarasında yaygınlaÅŸması hızlı, güvenilir, konforlu ve enerji verimli raylı ulaşım ihtiyacını öne çıkarmaktadır. Buna paralel olarak, bu ihtiyacın karşılanmasında kritik rol üstlenen elektrik-elektronik, kontrol ve haberleÅŸme teknolojisi tabanlı bileÅŸenlerin raylı ulaşım sistemlerindeki payı da giderek artmaktadır.

Yeni nesil trenlerde yüksek emniyet ve güvenilirlik seviyesine sahip tren kontrol ve yönetim sistemi ile dağıtık cer (çekiÅŸ) sistemi gibi ileri teknolojili bileÅŸenler ön plana çıkmaktadır. Raylı araçlarda yer alan 5 kritik teknoloji, ileri güç ve kontrol elektroniÄŸi ile bilgisayar ve bilgi teknolojileri tabanlıdır: 

• Tren kontrol ve yönetim sistemi

• Cer kontrol/sürücü birimi

• AC/DC-DC/AC güç elektroniÄŸi çeviricileri

• Cer motoru

• Cer trafosu 

Benzer ÅŸekilde, raylı ulaşım hatlarının kontrol ve yönetimini saÄŸlayan sinyalizasyon sistemleri ise, güvenlik seviyesi yüksek, haberleÅŸme ve komuta kontrol alan uzmanlığı gerektiren elektronik, haberleÅŸme, kontrol algoritmaları ve ilgili yazılım bileÅŸenlerinden oluÅŸmaktadır. 

ASELSAN, raylı araç ve sinyalizasyon alanlarında geliÅŸtirmekte olduÄŸu özgün ürün ve sistemler ile tasarım ve/veya geliÅŸtirme çalışmaları yürütülen Milli Yüksek Hızlı Tren, Milli Bölgesel Tren, Modüler Metro ve Tramvay araç projeleri ile demiryolu ana hat ve ÅŸehir içi hatlar için ürün ve hizmet saÄŸlamayı hedeflemektedir. Bu kapsamda, özgün Cer Kontrol Sistemi, Tren Kontrol ve Yönetim Sistemi, Enerji Depolama Sistemi ve Sinyalizasyon Sistemi geliÅŸtirme projeleri yürütülmektedir. 

Tren Kontrol ve Yönetim Sistemi 

Trenin “beyni” olarak nitelendirilen Tren Kontrol ve Yönetim Sistemi (TKYS) temel olarak, trenin seyir yönetimi kapsamında hızlanma, yavaÅŸlama (frenleme), durma, hız ve rota kontrolü, acil durum yönetimi, yolcu geçiÅŸleri, kapı kontrolü, ışıklandırma gibi hayati öneme sahip iÅŸlevleri kontrol eder. TKYS, bunların yanında iklimlendirme ve yolcu bilgilendirme gibi konfora yönelik alt sistemleri de yönetmektedir. 

Bu kapsamda, Milli Yüksek Hızlı Tren ve Milli Bölgesel Tren gibi yüksek hızlı (160-350km/saat) araçlarda kullanılacak TKYS’yi geliÅŸtirmek amacıyla ASELSAN Tren Kontrol ve Yönetim Sistemi Projesi yürütülmekte olup, proje TÜBÄ°TAK TEYDEB tarafından desteklenmektedir. 

Projede geliÅŸtirilen ASELSAN TKYS, raylı ulaşım araçları için kabul görmüÅŸ standartlarda tariflenen yüksek emniyet (SIL4 seviyesi) ve güvenilirlik seviyelerine sahip olup, donanım mimarisi, kontrol ve yönetim algoritmaları ile uygulama yazı-lımları tümüyle, özgün ürün niteliÄŸindedir. 

ÇekiÅŸ (Cer) Sistemi 

Raylı araçların diÄŸer önemli bileÅŸeni ise, trenin “kalbi” olarak nitelendirilen ve trenin hareketi için gerekli enerjiyi uygun ÅŸekilde trenin ilgili alt sistemlerine ileten ÇekiÅŸ Sistemidir. 

ÇekiÅŸ Sistemi, Cer Motoru, Cer Motoru Kontrol/Sürücü Birimi, Cer DiÅŸli Kutusu, Cer Trafosu, AC/DC güç elektroniÄŸi çeviricilerinden oluÅŸmaktadır. ÇekiÅŸ Sistemi, Tren Kontrol ve Yönetim Sisteminden aldığı komutlara göre yolcu konforunu bozmadan, katener hatlarından aldığı enerjiyi çeviriciler aracılığıyla kontrol ederek trenin hareket etmesini, hızlanmasını, yavaÅŸlamasını ve durmasını saÄŸlamaktadır. 

Hafif Raylı Araçlar için ÇekiÅŸ Sistemi GeliÅŸtirme Projesi ve Ankara Metro Araçları Modernizasyonu 

Tramvay ve Metro araçlarında kullanılmak üzere, özgün çekiÅŸ/kontrol sistemi geliÅŸtirmek amacıyla ASELSAN tarafından yürütülen Hafif Raylı Araçlar için ÇekiÅŸ Sistemi GeliÅŸtirme Projesi, TÜBÄ°TAK TEYDEB tarafından desteklenmektedir. 

Proje kapsamında ÇekiÅŸ Sistemi, Tren Kontrol ve Yönetim Sistemi algoritma ve yazılımları ile birlikte Yardımcı Güç Sistemi tümüyle özgün olarak geliÅŸtirilmektedir.

Projede araç platformu olarak Ankara BüyükÅŸehir Belediyesi EGO Genel MüdürlüÄŸü ile ASELSAN arasında yapılan bir iÅŸbirliÄŸi protokolü kapsamında Ankara Metrosu 3’lü metro araç seti kullanılmaktadır. 

Proje tamamlandığında, Ankara Metro Ä°ÅŸletmesi envanterinde bulunan, M1 (Kızılay- Batıkent) hattında çalışan ve kullanım ömrü dolmak üzere olan 3’lü metro araç seti; araç gövdesi ve bogi haricinde tümüyle ASELSAN tarafından modernize edilerek araçların kullanım ömrünün yirmi yıl daha uzatılması saÄŸlanacaktır. 

Tramvay Araçları için Yerli ÇekiÅŸ BileÅŸenleri GeliÅŸtirme ve Sistem Entegrasyonu Projesi 

ASELSAN tarafından Hafif Raylı Araçlar için ÇekiÅŸ Sistemi GeliÅŸtirme Projesi kapsamında geliÅŸtirilen çekiÅŸ sistemi modüler yapısı nedeniyle, ÅŸehir içinde kullanılan tüm raylı araçlara entegre edilebilmektedir. 

Bu proje kapsamında Bursa’da faaliyet gösteren yerli tramvay üreticisi DURMAZLAR firmasının araçlarındaki çekiÅŸ sistemi yerlileÅŸtirilerek araca entegrasyonu gerçekleÅŸtirilmektedir. ASELSAN projede, cer invertörü prototip üretimi, çekiÅŸ ve kontrol algoritma/yazılım geliÅŸtirme ve sistem mühendisliÄŸi görevlerini yürütmektedir. Bununla birlikte YILMAZ Redüktör firması diÅŸli kutusu geliÅŸtirme ve prototip üretiminden, ELK Motor firması cer motoru geliÅŸtirme ve prototip üretiminden sorumlu proje ortaklarıdır. DURMAZLAR firması ise araç üretimi, araç entegrasyonu ve testlerinden sorumlu ortak olarak projede yer almaktadır. 

Ülkemizdeki tramvay araç üretimindeki yerlilik oranını yüzde 80 seviyelerine çıkartması öngörülen Tramvay Araçları için Yerli ÇekiÅŸ BileÅŸenleri GeliÅŸtirme ve Sistem Entegrasyonu Projesi, TÜBÄ°TAK TEYDEB tarafından da desteklenmektedir.

Sinyalizasyon Sistemleri 

Sinyalizasyon sistemleri, raylı ulaşım sistemlerinin planlı, güvenli, dakik, enerji verimli ve etkin olarak kullanılabilmesini saÄŸlayan bir çeÅŸit bütünleÅŸik Komuta-Kontrol ve HaberleÅŸme sistemleridir. 

ASELSAN, Türkiye pazarının yarattığı fırsatı ve mevcut teknolojik bilgi birikimini deÄŸerlendirerek, metro sistemleri için CBTC tabanlı (Communication Based Train Control) ve ATO (Automatic Train Operation) teknolojilerini içeren sinyalizasyon sistemi ve demiryolu ana hatlarındaki raylı ulaşım araçları için ERTMS (European Rail Traffic Management System) seviye 1 ve 2 uyumlu araç üstü sinyalizasyon sistemleri geliÅŸtirmek üzere çalışmalar yürütmektedir.

Hazırlayan:Levent Arısoy