TÜBİTAK çalışmalarına devam ederek yerli anklaşman sisteminin sertifikasyonunu 2021 yılı içerisinde tamamlamıştır.

Dr. İlhami Pektaş

Ülkemizde sinyalizasyon alanındaki ilk çalışmalar 2006 yılında ortaya çıkan yerli anklaşman fikrinin 2009 yılında, TCDD, TÜBİTAK BİLGEM ve İTÜ ortaklığı tarafından projelendirilmesi ile başladı. Bu alanda çalışmaların başlamasındaki itici güç, o dönemlerde demiryollarına başlayan büyük yatırımların tamamının dış kaynaklı olarak karşılanmasıydı. Projede çalışan ekiple oluşan tecrübe ve bilginin diğer firmalara taşınmasıyla özel şirketler de bu alandaki potansiyeli değerlendirmek adına, yerli anklaşman projelerinde rol almaya başlamıştır. TÜBİTAK çalışmalarına devam ederek yerli anklaşman sisteminin sertifikasyonunu 2021 yılı içerisinde tamamlamıştır.

Yerli Metro ve Anahat Sinyalizasyon Sistemi

TÜBİTAK tarafından başlayan yerli anklaşman projesi, TÜBİTAK ve özel şirketler bünyesinde sürerken ASELSAN, ERTMS seviye 1/2 araç üstü Tren Koruma Sistemi geliştirme faaliyetlerine AR-GE projesi ile 2015 yılında başlamıştır. Dünyadaki en gelişmiş ERTMS/ETCS (European Railway Traffic Management/European Train Control System) ana hat ve CBTC (Communication Based Train Control) metro sinyalizasyon sistemleri, bütüncül bir emniyet için hat boyu ve araç üstü sistemlerden oluşmaktadır. Ülkemizde hat boyu sinyalizasyon sistemleri kapsamında yerli anklaşman çalışmalarının başladığı düşünüldüğünde, araç üstü sinyalizasyon sistemi, alandaki çalışmalara yeni bir boyut katacak kritik bir bileşendir.

İstanbul’da M1 Yenikapı-Otogar-Havalimanı-Kirazlı-Halkalı Metrosu projesi kapsamında Milli CBTC Metro Sinyalizasyon Sistemi Geliştirme Projesi Metro İstanbul ile imzalanan sözleşme ile 2019 yılında başlatılmıştır. Metro İstanbul liderliğinde, ASELSAN ve TÜBİTAK ile kurulan ekip, araç üstü, hat boyu ve merkezi tren kontrol sistemlerinin tümünün yerli olarak tasarlanması ile ilgili çalışmalara başlamıştır.

Bu çalışmalar sürerken, Ulaştırma Bakanlığı Altyapı Yatırımları Genel Müdürlüğü (AYGM) tarafından yürütülen Gayrettepe-İstanbul Yeni Havalimanı (GYH) Metro projesinde ASELSAN Metro Sinyalizasyon Projesinin ana yükleniciliğini üstlenmiştir. GYH projesi takvimi, geliştirilen yerli CBTC metro sinyalizasyon sistemi çalışmalarına hız katmıştır. Gelinen aşamada 2021 yılı içinde, yerli olarak tasarlanan metro sinyalizasyon sistemi test edilerek devreye alınacaktır.

Başlatılan ilk proje kartopu etkisi yaratarak yerli ve milli olarak geliştirilen GYH Metro Sinyalizasyon Projesi devam ettiği esnada Halkalı-İstanbul Yeni Havalimanı (HYH) ve Gebze-Darıca Metro Sinyalizasyon Projeleri de ASELSAN tarafından imzalanmış ve CBTC metro sinyalizasyon sistemi tüm ülkeye yayılmaya başlamıştır.

Metro sinyalizasyon sisteminde uçtan uca kazanılan teknik bilgi, ana hat sinyalizasyon sisteminde de kullanılacak niteliktedir. Bu kapsamda, ASELSAN tarafından geliştirilen ERTMS araç üstü tren koruma sistemi ürünleştirme faaliyetleri ve buna paralel olarak da ana hat ERTMS hat boyu projeler ile ilgili iş geliştirme faaliyetleri tüm hızıyla devam etmektedir.

İleri Teknoloji Sinyalizasyon Sistemi

Metro sinyalizasyon sistemleri, yüksek kapasiteli işletmecilik gereklerini sağlayabilen, yüksek teknolojiye sahip sinyalizasyon sistemleridir. CBTC metro sinyalizasyon sistemlerinin ERTMS ana hat sinyalizasyon sistemlerine üstünlükleri sıralandığında ilk sırada, 30 saniyeye kadar düşürülebilen işletme sıklığıyla yaratılan yüksek taşıma kapasitesi gelmektedir. Yerli olarak geliştirilen metro sinyalizasyon sistemimiz dünya başkenti İstanbul’daki işletme sıklığını kolaylıkla karşılayacak şekilde tasarlanmıştır. Bu sayede, şehir hayatında belirli saatlerde yaşanan yoğun talep karşılanabilecektir. İşletmelerin, insan kaynaklı hataları önleyebilmesi, dakik ve enerji verimli operasyon yapmasını sağlayan otomasyon seviyesi, metro sistemlerinin üstünlüklerinde ilk sırada yer almaktadır. ASELSAN tarafından tasarlanan ve geliştirilen milli metro sinyalizasyon sistemi dünyadaki en ileri otomasyon seviyesi olan sürücüsüz GoA4 (Grade of Automation 4 Unattended Train Operation) seviyesindedir.

Metro sinyalizasyon sisteminin, bir diğer avantajı düşük bakım maliyetlerini sağlayabilmek için az sayıda hat boyu ekipmanla ve trenle kurulan sürekli haberleşmedir. Bu temel avantajlara ek olarak, gelişmiş tren kontrol ve yönetim sistemleri, bakım ara yüzleri, sanal kuplaj (virtual coupling) ve hassas duruş gibi ek yetenek ve avantajlar sıralanabilir. Yerli metro sistemimiz bütün bu fonksiyonları da barındırmaktadır.

ERTMS sistemleri, ana hatlarda dünyada bir standart haline gelmiştir. ERTMS sistemlerin en büyük avantajı birlikte işletilebilirlik (interoperability) olarak karşımıza çıkmaktadır. ERTMS sinyalizasyon sistemleri, bu kabiliyetiyle, şehirler ve ülkeler arası demiryolu işletmeciliği mümkün kılması sebebiyle ana hatların vazgeçilmez sistemi olmuştur. Metro sistemlerinde bulunan ilave yeteneklerin, standartta kazandırılması ve ana hattaki verimin artırılması maksadıyla uluslararası AR-GE çalışmaları birçok konuda devam etmektedir. Yakın gelecekte, ERTMS sinyalizasyon sisteminin metro sistemine benzer avantajları bünyesine katacağı aşikardır.

Yeni Nesil Milli Sinyalizasyon Sistemi

Milli metro sinyalizasyon sisteminde kullanılan donanım, yazılım ve sistem bileşen bilgisi (know-how) yerli ekosistemle birlikte kazanılmıştır. Ülkemizdeki en büyük emniyet uzmanı ve geliştirme ekibi kurulmuştur. Milli sinyalizasyon sistemi, dünyadaki örnekleriyle kıyaslandığında, en son teknoloji ile tasarlanması, diğer tüm sistemlerin en iyi özelliklerini barındırması ve ülkemizdeki işletme ihtiyaçlarını karşılayacak şekilde tasarlanması sebebiyle fark yaratan özelliklere sahiptir. Tasarlanan tren kontrol ve denetimi ATS (Automatic Train Supervision) yazılımı, sistem devreye alındıktan sonra en sık kullanılan fonksiyonları içermektedir. ATS sistemi yetenekleri, kullanıcı deneyimi ve ara yüz tasarımıyla öne çıkmaktadır. Metro sisteminin diğer bileşenlerini oluşturan birçok alt birim de yerlileştirme kapsamına alınmıştır. 

Milli metro sinyalizasyon sistemi tasarımı sürerken, sistemin dünyadaki en iyi sistem olmaya devam edebilmesi için ileri AR-GE faaliyetleri başlatılmıştır. Bu kapsamda;

Hattın ilave güvenliğini ve önleyici bakım faaliyetlerini sağlamak için fiber optik hat üzerinde kullanılan akustik sensör teknolojisi MIDAS-R sistemi

Daha hassas ve etkin maliyetli konumlamanın sağlanması için radar ve Inertial Measurement Unit (IMU) tabanlı sensör teknolojilerin kullanılması

Yüksek kapasiteli ve verimli haberleşme için 4.5/5G tabanlı kablosuz haberleşme

Enerji verimliliğinin artırılması ve önleyici bakım faaliyetleri amacıyla IoT ve Cloud tabanlı veri toplama altyapıları

Verimli ve uyumlu otomatik sürüşün sağlanması amacıyla AI(Artificial Inteligence) tabanlı ATO (Automatic Train Operation)çalışmalarına başlanmıştır.

Son dönemde, verilen destekler ve başlayan projeler sayesinde, sinyalizasyon teknolojisi alanında yeni nesil sinyalizasyon sistemleri geliştirilerek, ülkemizde çok büyük başarı elde edilmiştir. Kısa vadede, ülkemizdeki teknolojik savaş metro sinyalizasyon sistemi için kazanılmış görünmektedir. Bu başarının sürmesi ve anahat sinyalizasyon sistemlerine de yayılmasıyla, sinyalizasyon teknolojisi alanındaki bağımsızlığımız perçinlenecektir. Bu sayede teknoloji kullanan değil, teknolojiyi üreten ileri ülkeler arasına girmemizin yolu açılacaktır.

Kaynak: Aselsan