TÜBİTAK çalışmalarına devam ederek yerli anklaşman sisteminin sertifikasyonunu 2021 yılı içerisinde tamamlamıştır.

Dr. Ä°lhami PektaÅŸ

Ülkemizde sinyalizasyon alanındaki ilk çalışmalar 2006 yılında ortaya çıkan yerli anklaÅŸman fikrinin 2009 yılında, TCDD, TÜBÄ°TAK BÄ°LGEM ve Ä°TÜ ortaklığı tarafından projelendirilmesi ile baÅŸladı. Bu alanda çalışmaların baÅŸlamasındaki itici güç, o dönemlerde demiryollarına baÅŸlayan büyük yatırımların tamamının dış kaynaklı olarak karşılanmasıydı. Projede çalışan ekiple oluÅŸan tecrübe ve bilginin diÄŸer firmalara taşınmasıyla özel ÅŸirketler de bu alandaki potansiyeli deÄŸerlendirmek adına, yerli anklaÅŸman projelerinde rol almaya baÅŸlamıştır. TÜBÄ°TAK çalışmalarına devam ederek yerli anklaÅŸman sisteminin sertifikasyonunu 2021 yılı içerisinde tamamlamıştır.

Yerli Metro ve Anahat Sinyalizasyon Sistemi

TÜBÄ°TAK tarafından baÅŸlayan yerli anklaÅŸman projesi, TÜBÄ°TAK ve özel ÅŸirketler bünyesinde sürerken ASELSAN, ERTMS seviye 1/2 araç üstü Tren Koruma Sistemi geliÅŸtirme faaliyetlerine AR-GE projesi ile 2015 yılında baÅŸlamıştır. Dünyadaki en geliÅŸmiÅŸ ERTMS/ETCS (European Railway Traffic Management/European Train Control System) ana hat ve CBTC (Communication Based Train Control) metro sinyalizasyon sistemleri, bütüncül bir emniyet için hat boyu ve araç üstü sistemlerden oluÅŸmaktadır. Ülkemizde hat boyu sinyalizasyon sistemleri kapsamında yerli anklaÅŸman çalışmalarının baÅŸladığı düÅŸünüldüÄŸünde, araç üstü sinyalizasyon sistemi, alandaki çalışmalara yeni bir boyut katacak kritik bir bileÅŸendir.

Ä°stanbul’da M1 Yenikapı-Otogar-Havalimanı-Kirazlı-Halkalı Metrosu projesi kapsamında Milli CBTC Metro Sinyalizasyon Sistemi GeliÅŸtirme Projesi Metro Ä°stanbul ile imzalanan sözleÅŸme ile 2019 yılında baÅŸlatılmıştır. Metro Ä°stanbul liderliÄŸinde, ASELSAN ve TÜBÄ°TAK ile kurulan ekip, araç üstü, hat boyu ve merkezi tren kontrol sistemlerinin tümünün yerli olarak tasarlanması ile ilgili çalışmalara baÅŸlamıştır.

Bu çalışmalar sürerken, UlaÅŸtırma Bakanlığı Altyapı Yatırımları Genel MüdürlüÄŸü (AYGM) tarafından yürütülen Gayrettepe-Ä°stanbul Yeni Havalimanı (GYH) Metro projesinde ASELSAN Metro Sinyalizasyon Projesinin ana yükleniciliÄŸini üstlenmiÅŸtir. GYH projesi takvimi, geliÅŸtirilen yerli CBTC metro sinyalizasyon sistemi çalışmalarına hız katmıştır. Gelinen aÅŸamada 2021 yılı içinde, yerli olarak tasarlanan metro sinyalizasyon sistemi test edilerek devreye alınacaktır.

BaÅŸlatılan ilk proje kartopu etkisi yaratarak yerli ve milli olarak geliÅŸtirilen GYH Metro Sinyalizasyon Projesi devam ettiÄŸi esnada Halkalı-Ä°stanbul Yeni Havalimanı (HYH) ve Gebze-Darıca Metro Sinyalizasyon Projeleri de ASELSAN tarafından imzalanmış ve CBTC metro sinyalizasyon sistemi tüm ülkeye yayılmaya baÅŸlamıştır.

Metro sinyalizasyon sisteminde uçtan uca kazanılan teknik bilgi, ana hat sinyalizasyon sisteminde de kullanılacak niteliktedir. Bu kapsamda, ASELSAN tarafından geliÅŸtirilen ERTMS araç üstü tren koruma sistemi ürünleÅŸtirme faaliyetleri ve buna paralel olarak da ana hat ERTMS hat boyu projeler ile ilgili iÅŸ geliÅŸtirme faaliyetleri tüm hızıyla devam etmektedir.

Ä°leri Teknoloji Sinyalizasyon Sistemi

Metro sinyalizasyon sistemleri, yüksek kapasiteli iÅŸletmecilik gereklerini saÄŸlayabilen, yüksek teknolojiye sahip sinyalizasyon sistemleridir. CBTC metro sinyalizasyon sistemlerinin ERTMS ana hat sinyalizasyon sistemlerine üstünlükleri sıralandığında ilk sırada, 30 saniyeye kadar düÅŸürülebilen iÅŸletme sıklığıyla yaratılan yüksek taşıma kapasitesi gelmektedir. Yerli olarak geliÅŸtirilen metro sinyalizasyon sistemimiz dünya baÅŸkenti Ä°stanbul’daki iÅŸletme sıklığını kolaylıkla karşılayacak ÅŸekilde tasarlanmıştır. Bu sayede, ÅŸehir hayatında belirli saatlerde yaÅŸanan yoÄŸun talep karşılanabilecektir. Ä°ÅŸletmelerin, insan kaynaklı hataları önleyebilmesi, dakik ve enerji verimli operasyon yapmasını saÄŸlayan otomasyon seviyesi, metro sistemlerinin üstünlüklerinde ilk sırada yer almaktadır. ASELSAN tarafından tasarlanan ve geliÅŸtirilen milli metro sinyalizasyon sistemi dünyadaki en ileri otomasyon seviyesi olan sürücüsüz GoA4 (Grade of Automation 4 Unattended Train Operation) seviyesindedir.

Metro sinyalizasyon sisteminin, bir diÄŸer avantajı düÅŸük bakım maliyetlerini saÄŸlayabilmek için az sayıda hat boyu ekipmanla ve trenle kurulan sürekli haberleÅŸmedir. Bu temel avantajlara ek olarak, geliÅŸmiÅŸ tren kontrol ve yönetim sistemleri, bakım ara yüzleri, sanal kuplaj (virtual coupling) ve hassas duruÅŸ gibi ek yetenek ve avantajlar sıralanabilir. Yerli metro sistemimiz bütün bu fonksiyonları da barındırmaktadır.

ERTMS sistemleri, ana hatlarda dünyada bir standart haline gelmiÅŸtir. ERTMS sistemlerin en büyük avantajı birlikte iÅŸletilebilirlik (interoperability) olarak karşımıza çıkmaktadır. ERTMS sinyalizasyon sistemleri, bu kabiliyetiyle, ÅŸehirler ve ülkeler arası demiryolu iÅŸletmeciliÄŸi mümkün kılması sebebiyle ana hatların vazgeçilmez sistemi olmuÅŸtur. Metro sistemlerinde bulunan ilave yeteneklerin, standartta kazandırılması ve ana hattaki verimin artırılması maksadıyla uluslararası AR-GE çalışmaları birçok konuda devam etmektedir. Yakın gelecekte, ERTMS sinyalizasyon sisteminin metro sistemine benzer avantajları bünyesine katacağı aÅŸikardır.

Yeni Nesil Milli Sinyalizasyon Sistemi

Milli metro sinyalizasyon sisteminde kullanılan donanım, yazılım ve sistem bileÅŸen bilgisi (know-how) yerli ekosistemle birlikte kazanılmıştır. Ülkemizdeki en büyük emniyet uzmanı ve geliÅŸtirme ekibi kurulmuÅŸtur. Milli sinyalizasyon sistemi, dünyadaki örnekleriyle kıyaslandığında, en son teknoloji ile tasarlanması, diÄŸer tüm sistemlerin en iyi özelliklerini barındırması ve ülkemizdeki iÅŸletme ihtiyaçlarını karşılayacak ÅŸekilde tasarlanması sebebiyle fark yaratan özelliklere sahiptir. Tasarlanan tren kontrol ve denetimi ATS (Automatic Train Supervision) yazılımı, sistem devreye alındıktan sonra en sık kullanılan fonksiyonları içermektedir. ATS sistemi yetenekleri, kullanıcı deneyimi ve ara yüz tasarımıyla öne çıkmaktadır. Metro sisteminin diÄŸer bileÅŸenlerini oluÅŸturan birçok alt birim de yerlileÅŸtirme kapsamına alınmıştır. 

Milli metro sinyalizasyon sistemi tasarımı sürerken, sistemin dünyadaki en iyi sistem olmaya devam edebilmesi için ileri AR-GE faaliyetleri baÅŸlatılmıştır. Bu kapsamda;

Hattın ilave güvenliÄŸini ve önleyici bakım faaliyetlerini saÄŸlamak için fiber optik hat üzerinde kullanılan akustik sensör teknolojisi MIDAS-R sistemi

Daha hassas ve etkin maliyetli konumlamanın saÄŸlanması için radar ve Inertial Measurement Unit (IMU) tabanlı sensör teknolojilerin kullanılması

Yüksek kapasiteli ve verimli haberleÅŸme için 4.5/5G tabanlı kablosuz haberleÅŸme

Enerji verimliliÄŸinin artırılması ve önleyici bakım faaliyetleri amacıyla IoT ve Cloud tabanlı veri toplama altyapıları

Verimli ve uyumlu otomatik sürüÅŸün saÄŸlanması amacıyla AI(Artificial Inteligence) tabanlı ATO (Automatic Train Operation)çalışmalarına baÅŸlanmıştır.

Son dönemde, verilen destekler ve baÅŸlayan projeler sayesinde, sinyalizasyon teknolojisi alanında yeni nesil sinyalizasyon sistemleri geliÅŸtirilerek, ülkemizde çok büyük baÅŸarı elde edilmiÅŸtir. Kısa vadede, ülkemizdeki teknolojik savaÅŸ metro sinyalizasyon sistemi için kazanılmış görünmektedir. Bu baÅŸarının sürmesi ve anahat sinyalizasyon sistemlerine de yayılmasıyla, sinyalizasyon teknolojisi alanındaki bağımsızlığımız perçinlenecektir. Bu sayede teknoloji kullanan deÄŸil, teknolojiyi üreten ileri ülkeler arasına girmemizin yolu açılacaktır.

Kaynak: Aselsan